یک کارشناس اکوتوریسم تشریح کرد نقش پرندگان مهاجر در حفظ تعادل و توان اکولوژیکی کشور/ اکوتوریسم جایگزین شکار و قاچاق شود

پرندگان در شهرها، پارک‌ها، جنگل‌ها، کوه‌ها، تالاب‌ها و در خط ساحلی دریاها و دریاچه‌ها دیده می‌شوند و با پیوند دادن تمام این زیستگاه‌ها از طریق مهاجرت فصلی، علاوه بر حفظ چرخه های طبیعی، ارتباط انسان با کره زمین، محیط زیست و حیات وحش را یادآور می شوند.

کوچ یا مهاجرت پرندگان به سفرهای منظم فصلی اتلاق می شود که بسیاری از گونه‌های پرندگان انجام می‌دهند. سفر پرندگان ممکن است در پاسخ به تغییرات آب و هوا، دسترسی به مواد غذایی و یا یافتن زیستگاه باشد.

پرنده‌هایی مانند طاووسک، فلامینگو، اردک سرسبز، اردک سرسفید و زاغ بور در همه فصول در کشورمان دیده می‌شوند، اما گونه‌هایی نظیر خوتکا، قوی گنگ و غاز و پلیکان خاکستری زمستان‌ها در ایران قابل رویت هستند. گونه‌های‌ دیگری نیز مانند سلیم طوقی کوچک، حواصیل ارغوانی و زرد و گلاریول بال سرخ نیز در بهار و تابستان به ایران می آیند.

شکار و خشک شدن تالاب‌ها در ایران از جمله عواملی است که جان پرندگان مهاجر را تهدید می‌کند.

حسن محمد عمویی در گفت وگو با ایسنا، یکی از عمده ترین دلایل مهاجرت زمستانه پرندگان را بهره مندی از آب و هوای خنک و معتدل دانست و اظهار کرد: قوها، اردک سانان و حواصیل سانان اغلب نمی توانند در زمستان در مناطق سردسیر بمانند و لذا به عرض های پایین تر و گرم تر مهاجرت می کنند.

وی تالاب ها و آبگیرهای ایران را میزبان خوبی برای مهاجران زمستانه دانست و افزود: گونه های دیگر همچون پرستوها، بادخورک ها و مرغ زنبورخوار نیز مهاجران بهاره محسوب می شود و در ماه های فروردین و اردیبهشت به ایران می آیند.

این کارشناس اکوتوریسم و پرنده نگری، با اشاره به نقش پرندگان مهاجر در پایداری اکوسیستم ها، تصریح کرد: اساسا هر موجود زنده ای که وارد یک اکوسیستم می شود، با تغذیه و زاد و ولد بر روی تعادل اکولوژیکی آن اکوسیستم تاثیر می گذارد لذا هرچقدر تعداد گونه های گیاهی و جانوری موجود در یک اکوسیستم بیشتر باشد، غنای آن اکوسیستم افزایش می یابد، زیرا این گونه ها وارد زنجیره غذایی اکوسیستم می شوند.

عمویی، با بیان اینکه گونه های مهاجر موجود در تالاب انزلی از گیاهان و ماهیان و دوزیستان تغذیه می کنند، گفت: اگر پرندگان مهاجر وارد اکوسیستم تالاب نشوند و یا این اکوسیستم آمادگی میزبانی از پرندگان مهاجر را نداشته باشد، نه تنها تعادل اکولوژیکی تالاب بر هم می خورد، بلکه شاهد افزایش جمعیت حشرات و کرم ها و دوزیستان و موش ها و مارها خواهیم بود، زیرا مهاجران تالاب از این گونه ها تغذیه می کنند و دشمن طبیعی آنان از بین می رود لذا هرگونه دست اندازی و تغییر در اکوسیستم می تواند نتایج منفی، خطرناک و گاه غیر قابل برگشت داشته باشد.

وی با اشاره به نقش پرندگان مهاجر در کنترل برخی از گونه های گیاهی و جانوری، عنوان کرد: زنجیره های غذایی و تعادل اکولوژیکی یک محیط طی قرن ها شکل گرفته اند و بسیار پیچیده و در هم تنیده هستند لذا حذف هرگونه گیاهی و جانوری بر کل اکوسیستم اثر می گذارد.

لزوم حفظ حق آبه تالاب ها و دریاچه ها

این کارشناس ارشد زیست شناسی، با بیان اینکه اکوسیستم ها و محیط زیست های طبیعی از نظر گیاهی و جانوری در طی سالیان دراز به تعادل رسیده اند، خاطرنشان کرد: این تعادل نسبی نشات گرفته از گونه هایی سازگار با محیط زیست و با سایر موجودات است لذا هر عاملی که منجر به حذف تعدادی از این گونه ها شود، تعادل اکوسیستم را بر هم می زند و می تواند اثرات جبران ناپذیری بر جا بگذارد.

عمویی، بر هم خوردن تعادل زیست محیطی را موجب کاهش توان اکولوژیکی آن اکوسیستم دانست و متذکر شد: همانگونه که اگر سیستم ایمنی بدن انسان به دلایلی ضعیف شود نمی تواند با بیماری ها مقابله کند و حتی ممکن است در برابر یک سرماخوردگی ساده از پا درآید، یک محیط طبیعی نامتعادل و آسیب دیده نیز در مقابل تغییرات می تواند بسیار آسیب پذیر باشد؛ از جمله عوامل ناپایدارکننده محیط، آلودگی آب های سطحی و زیرزمینی، سموم و آفات نباتی، شکار بی رویه و… هستند.

وی با تاکید بر لزوم حفظ حق آبه تالاب ها و دریاچه ها به عنوان یکی از اکوسیسیتم های مهم طبیعی، اضافه کرد: سدسازی در مسیر رودخانه های منتهی به دریاچه ارومیه به منظور تامین آب کشاورزی، خشک شدن این اکوسیستم طبیعی و مهاجرپذیر را رقم زده؛ به گونه ای که کاهش تراز آبی و خشک شدن قسمت هایی از دریاچه سبب بالا آمدن حجم زیادی از نمک شده و این نمک ها با باد جابجا می شوند و اراضی کشاورزی را شور و غیر قابل استفاده می کنند. این تنها مثالی از تصمیم گیری های کلان مدیریتی بدون در نظر گرفتن اثرات زیست محیطی درازمدت پروژه های ملی است.

این کارشناس اکوتوریسم و پرنده نگری، دریاچه ارومیه را یکی از مقاصد سالانه فلامینگوهای مهاجر دانست و خاطرنشان کرد: فلامینگوها از یک سخت پوست کوچک به نام «آرتمیا» که در دریاچه ارومیه حیات دارد و عامل صورتی شدن پر فلامینگوهاست، تغذیه می کنند.

وی با بیان اینکه سالانه در جهان حدود ۲۰۰۰ تن آرتمیا با قیمت هر کیلو ۸۰ تا ۱۰۰ دلار معامله می شود و در پرورش لارو ماهی و پرورش میگو مورد استفاده قرار می گیرد، گفت: دریاچه ارومیه نه تنها به عنوان یکی از غنی ترین منابع آرتمیا می تواند نیاز کشور را برطرف کند و در صادرات ارزآوری داشته باشد، بلکه علاوه بر آن می توانیم از ظرفیت گردشگری حضور پرندگان مهاجر در کنار سایر پتانسیل های محیطی بهره ببریم؛ نه اینکه با سیاست های غلط به بهای نابودی اکوسیستم های ارزشمند کشور بخواهیم کشاورزی را توسعه دهیم. در ایران کم آب، کشاورزی مزیت رقابتی ما محسوب نمی شود و لذا اکنون زمان استفاده خردمندانه از محیط طبیعی است تا علاوه بر ایجاد درآمد برای مردم، طبیعت را برای همه جانداران و نسل های آینده حفظ کنیم.

عمویی، با اشاره به اهمیت بین المللی تالاب انزلی، افزود: تالاب انزلی که زیستگاه طبیعی مهم حدود ۲۳۰ گونه از پرندگان مهاجر و بومی و سایر موجودات زنده این چرخه زیستی است، هنوز در معرض خطر و در فهرست مونترو(تالاب های در خطر انقراض) قرار دارد که یکی از علل مهم آن می تواند کم شدن آب ورودی و شکار و صید بی رویه و غیر قانونی باشد. طی پروژه مدیریت اکولوژیک تالاب انزلی کارهای ارزشمندی در شش زیرکمیته تخصصی توسط تیم کارشناسی آژانس همکاری های بین المللی ژاپن(جایکا) و دستگاه های زیربط ایرانی انجام شد که طی آن ضمن انجام مطالعات محیطی کارهای الگویی موفقی جهت مدیریت تالاب صورت گرفت که از آن جمله می توان به ساخت سد رسوب گیر در ارتفاعات شاندرمن، مرکز بازدیدکنندگان تالاب در شهر انزلی، ایجاد پناهگاه و مرکز آموزش سلکه و توامندسازی جامعه محلی و ایجاد مرکز اکوتوریستی در روستای جیرسر باقرخاله اشاره کرد. همه اینها روش های نوین مدیریت تالاب ها هستند تا بتوانیم از منابع طبیعی استفاده خردمندانه داشته و در عین حال امانتدار خوبی برای آیندگان باشیم.

تخریب جدی منابع طبیعی کشور طی صد سال

این کارشناس ارشد زیست شناسی، وقوع سیلاب ها و هجوم آفات و ملخ ها و ریزگردها و افزایش دما و خشکسالی و… را نتیجه بر هم خوردن تعادل اکولوژیکی دانست و یادآور شد: حذف یا کاهش و افزایش تعداد یک گونه منجر به ایجاد اشکال در بخشی از زنجیره غذایی یک اکوسیستم می شود که می تواند گاه جبران ناپذیر و بدون بازگشت باشد.

وی با بیان اینکه جنگل زدایی، آتش سوزی در جنگل ها، نی زارها و مراتع و بهره برداری سنتی از سوخت های فسیلی با افزایش گازهای گلخانه ای روند گرمایش جهانی را افزایش داده است، تصریح کرد: برای حفاظت از زیستگاه های طبیعی و اکوسیستم های ارزشمند به منظور حفظ زنجیره غذایی و برقراری تعادل اکولوژیکی، در گام نخست نیازمند آموزش مدیرانی هستیم که نقش تصمیم سازی در ابعاد ملی و استانی دارند.

عمویی، از مدیران خواست به نظرات کارشناسان محیط زیست اهمیت دهند و تصمیمات مقطعی همچون احداث بی رویه سد برای کمک به کشاورزی نداشته باشند و ادامه داد: تصمیمات مقطعی و کوتاه مدت اثرات بلندمدت و گاها غیر قابل بازگشت بر محیط زیست دارد و در نهایت توان اکولوژیکی کشور را در مقابل مخاطرات طبیعی کاهش می دهد.

این کارشناس اکوتوریسم و پرنده نگری، برداشت های بی رویه از منابع آبی زیرزمینی را عامل ایجاد نشست های بزرگ زمین در مناطق مختلف دانست و خاطرنشان کرد: متاسفانه در صد سال اخیر تخریب منابع طبیعی کشور جدی بوده و صدمات جبران ناپذیری به محیط زیست وارد شده است.

وی با بیان اینکه جوامع محلی باید از محیط زیست سالم و متعادل سود ببرند، گفت: با رونق صنعت اکوتوریسم، علاوه بر ایجاد اشتغال پایدار برای جوامع محلی و کم شدن رفتارهای مخرب مانند شکار غیر قانونی و قاچاق چوب و… می توانیم با تغییر نگرش مثبت گردشگران و علاقه مند ساختن آنان یک عزم ملی برای صیانت از میراث طبیعی و معنوی کشور عزیزمان داشته باشیم.

عمویی، پایداری اکوسیستم ها را در غنای گونه های طبیعی آن دانست و تاکید کرد: هرچقدر غنای گونه های گیاهی و جانوری اکوسیستم های ما بیشتر باشد، توان اکولوژیکی کشور بالاتر خواهد رفت.

وی در پایان اظهار امیدواری کرد که مدیران این سرزمین باید قبل از اینکه دیر شود محیط زیست را در اولویت تصمیم سازی های خود قرار دهند تا نسل های آینده هم شاهد پرواز باشکوه عقاب ها بر فراز تالاب ها، طنین گاوبانگی مرال ها در جنگل های هیرکانی و عبور شکوهمند یوزپلنگ آسیایی در بیابان های ایران باشند.